KRUITFLES

Een groot probleem bij geweren en pistolen was dat zij lange tijd slechts één schot konden lossen, waarna ze opnieuw moesten worden geladen met buskruit en een loden kogel. Dat kruit werd meegevoerd in kruitfles, ook wel kruitbus of kruithoorn genoemd, voorzien van een metalen tuit en doseerhendeltje. Een soldaat goot met zijn rechterhand het kruit uit een ondersteboven gehouden fles in de pan (het kruitreservoir) van het vuurwapen, terwijl hij met zijn linkerhand een brandende lont paraat hield. Aan een gordelband, gedragen van de linkerschouder naar de rechterheup, hingen vaak ten minste vijf tot zeven van dergelijke kruitflessen.

Eenvoudige exemplaren waren vervaardigd van koper of messing. De benaming kruithoorn verwijst naar de dikwijls gebruikte dierlijke hoorn met zijn praktische vorm. Ook andere natuurlijke materialen waren in zwang: de houders werden gedraaid van ivoor, vervaardigd van een gewei of van het schild van een kleine schildpad. Meestal was de kruitfles hoorn-, peer- of kegelvormig, maar ook de ovale, platte vorm van een veldfles diende als voorbeeld. Twee zilveren exemplaren zijn in musea te bewonderen: een opengewerkt exemplaar met een koperen houder uit 1630 (Fries Museum, Leeuwarden; zie hieronder) en deze geheel zilveren uitvoering uit ca 1680.[1] Uiteraard betreft het hier geen gebruiks-, maar pronkvoorwerpen.

Claes Baardt, misschien wel Frieslands beroemdste zilversmid, was gekend om zijn virtuoze drijfwerk en het feit dat hij teruggreep op grafiek van tijdgenoten, althans 17de-eeuwers. Vanuit Bolsward had hij contacten in Amsterdam, mede reden waarom hij beslist de prentwerken in huis had van Artus en Hubertus Quellinus, die er het zojuist gereedgekomen stadhuis decoreerden.[2] Een groot deel van het drijfwerk op zowel de veldslag- als de vanitaszijde van Baardts kruitfles gaat terug op in 1665 en 1668 gepubliceerde gravures van de gebroeders Quellinus, voorstellende ‘de voornaemste Statuen ende Ciraten vant konstrijck Stadthuys van Amstelredam’. Dat geldt bijvoorbeeld de nautische instrumenten, zoals een astrolabium of jacobsladder. De eigenlijke gevechtsscène (zie hieronder) is ontleend aan prenten van Antonio Tempesta (1555-1630), terwijl Baardt bij de vanitasweergave (zie hieronder) goed gekeken heeft naar de genreschilderijen van de Fries Petrus Schotanus (1601-1669/74). Zilvermerken ontbreken, zoals vaker bij werk van Baardt, maar op beide zijden van de kruitfles prijkt de signatuur ‘C. Baardt’.

Een uitgebreid ‘UITGELICHT’-item is in voorbereiding