NAUTILUSBEKER

De nautilusschelp (Nautilus Pompilius) is gevat in een verguld zilveren montuur, bestaande uit een onversierde liprand rondom de opening en vier spangen, waarvan er één uitmondt in de kop van een zeemonster. Het lijkt alsof het monster zich vastbijt in de fragmakegel van de schelp; de spang eronder is uitgewerkt als zijn geschubde lijf. De andere spangen zijn opengewerkt, die aan de zijden tonen een specifiek patroon dat ook op de voet terugkomt. De spangen zijn vastgezet met scharnieren; op de navel van de schelp, versierd met een spiraalvorm die refereert aan de interne windingen, zijn monsterkop en liprand met elkaar verbonden. Schelp en montuur worden gedragen door een naakte vrouw knielend op een wereldbol, als een rijksappel voorzien van een bekronend kruis. Op de bol zijn in stippellijntjes de toen bekende continenten aangegeven, met de gegraveerde namen ‘Evropa’, ‘Aefrica’, ‘Asia’, ‘America’ en ‘Terra Avstrialis’. Een profielrand stelt de evenaar voor; met gegraveerde lijnen zijn de keerkringen en poolcirkels aangeduid. De personificatie is vermoedelijk op te vatten als Vrouwe Wereld. De gedreven nodus heeft een randversiering, voorzien van acanthusbladeren. Het opengewerkte patroon van de gewelfde voet herinnert aan het zogenoemde ‘Schwarzornament’ (zwartwerkornament), bekend van voorbeeldprenten uit de eerste decennia van de 17de eeuw. Dit verfijnd vervolg op het rolwerk bestaat uit een schakeling van symmetrisch geplaatste voluten, vaak met scherpe punten, en lijkt geïnspireerd door onder anderen Esaias van Hulsen.[1] Een inscriptie onderop de voet luidt: ‘Monumentum hoc bene gestae rei pupillaris Avunculo suo esse voluerunt Syouck et Leo a Mellema 1610’ (Sjouck en Leo Mellema wilden dat dit voor hun oom van moederszijde een aandenken is aan een goed uitgeoefende voogdijschap 1610).[2] Hun vader was de grondlegger van het Nederlandse boekhouden Eelcke (of: Elcius) Mellema (1544-na 1602). Een eerder herstelde nautilusschelp met oranje-bruin gestreepte fragmakegel is in 2014 bij een restauratie door de firma J.L. Hassoldt jr te Amsterdam vervangen door een geheel gepolijst exemplaar. Een Hollandse, vroeg 17de-eeuwse nautilusbokaal in verguld koper in het Kremlin-museum in Moskou vertoont gelijke onderdelen (hieronder).[3]

De wat aangepaste monsterkop kreeg hier vinnen, terwijl het Vrouwe Wereld-figuurtje op diens kop staat en nu, met ketens om de bovenarmen, Andromeda verbeeldt. Als drager van de schelp fungeert een beeldje van Perseus, Andromeda’s redder, als voet het monster dat hij verslaat. De zilverlegering van het montuur is onderzocht, maar twee meetmethoden leverden geen eenduidig beeld op.[3]