MODERN ZILVER

Dat er na de Tweede Wereldoorlog een opbloei van de edelsmeedkunst zou ontstaan, met onbetwiste hoogtepunten als Permutaties, hadden velen niet meer verwacht. De markt voor conventioneel zilver was immers na de Tweede Wereldoorlog goeddeels ingestort. Voor sacraal zilver was er even een opleving die gelijke tred hield met de wederopbouw, maar werd afgekapt toen er versobering werd voorgeschreven door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-65). Voor profaan zilver bleken vrouwenemancipatie, imago en zilverprijzen fnuikend. De emancipatie deed de vanzelfsprekendheid van het zilverpoetsen en daarmee het zilver zelf in de ban, het edelmetaal werd een ronduit elitair imago toebedeeld, en de ‘silverbubble’ van de jaren 70 bevestigde vooral dat het materiaal voor weinigen was weggelegd. Roestvrij staal, chroom en aluminium, zelfs rubber en plastic drukten het zilver weg, sieraden verdrongen het grootzilver. Het duurde vervolgens geruime tijd voor zich een kentering aandiende. In eerste instantie veranderde er weinig. In het buitenland werden initiatieven tot vernieuwing ontplooid, in Nederland lieten deze op zich wachten. Tot de jaren 90. Dan werken de stichting Zilver in Beweging (1990), maar ook het Schoonhovense Goud- en Zilversmidsgilde Sint Eloy (1998) en het Friese Gilde van Goud- en Zilversmeden (1995) als katalysatoren, raken galerieën en mecenassen geïnteresseerd en wordt er plaats ingeruimd op de grote kunstbeurzen. Én slaat er een nieuwe generatie zilversmeden op de trom. Wat zij gemeen hebben is een nieuw elan, waarbij het oude imago van de zilversmid als maker van ‘potten en pannen’ wordt afgeschud. De zilversmid wordt een zilverkunstenaar, waarbij de functionaliteit van zijn werk geen wezenlijke rol speelt. Een van hen is Wouter van Baalen.

WOUTER VAN BAALEN

Van Baalen is in 1978 afgestudeerd aan de Vakschool in Schoonhoven, waar hij 22 jaar eerder geboren werd. Hij behaalde het zilversmedendiploma, maar doorliep ook de opleiding tot goudsmid. In binnen- en buitenland perfectioneerde hij zijn vaardigheden, om daarna terug te keren naar Schoonhoven, de zelfbenoemde Zilverstad. Vanaf 1993 werkt hij zelfstandig. Enkele jaren smeedde hij in de bekende, tot atelier omgebouwde watertoren in Schoonhoven, om daarna zijn Studio Eligius te verhuizen naar het hartje van Amsterdam. Geleidelijk verovert Van Baalen zijn huidige positie. Hij wint prijzen (Juwelierscentrum Award 1997, Juryprijs Nationale Bestekprijsvraag 1998), excelleert in galeries en op beurzen. Als veel collega-zilversmeden legt hij zich toe op aloude typologie, kandelaars, vazen, kannen, schalen en andere serviesdelen, nu ‘gegoten’ in sculpturale vormen. Conventies worden losgelaten, al houden de gebruiksvoorwerpen hun specifieke functie. Treffend zijn bij Van Baalen zowel de intensieve ontwerpfase als de grensverleggende techniek en onberispelijke uitvoering. Eindeloze series schetsen worden met digitale middelen vervolmaakt: absolute perfectie wordt nagestreefd door het inzetten van geavanceerde computerprogramma’s en 3D-printers. Behalve het traditionele gereedschap wordt ook een freesmachine benut. Van Baalen heeft zich ontwikkeld tot een meester in het creëren van objecten die door hun samenstelling een transformatie kunnen ondergaan. Anders gezegd: verscheidene onderdelen kunnen samensmelten tot één voorwerp. Mooie voorbeelden daarvan zijn de kandelaars waarmee bezoekers van internationale kunstbeurzen naar de vitrine getrokken worden: de zogeheten twofolds, threefolds en fourfolds, rond, drie- of vierzijdig uitgevoerd (afb. 1). Wat oogt als één kandelaar kan in twee, drie of vier ingenieus gevormde delen uiteengenomen worden, die vervolgens alle, zonder concessies, weer als zelfstandige kandelaars kunnen fungeren. Eén ogenschijnlijke kandelaar; twee, drie of vier kaarsendragers. Het ontwerp is zo ingenieus dat daadwerkelijk digitale animaties zijn gemaakt om de uitvoering inzichtelijk te maken. Typerend is Van Baalens neiging de grenzen van zijn technische kunnen op te zoeken. De invloedrijke Amerikaanse vormgever Georg Nelson (1908-1986) stelde al dat een goed ontwerp altijd grensverleggend is: ‘Good design, like good painting, cooking, architecture or whatever you like, is a manifestation of the capacity of the human spirit to transcend its limitations.’[2] Voor de zilversmid geldt dat de vrijheid van de tekentafel wordt beknot door de mogelijkheden van de stavelij. Over die beperkingen wil Van Baalen echter pas nadenken als zij zich aandienen. Eerst in de fase van de uitvoering wil hij de problemen overdenken. ‘Ik vraag me nooit af of ik mijn ontwerp wel zou kunnen uitvoeren’, zo licht hij toe, ‘Ik heb me voorgenomen me niet te laten leiden door mijn technische vaardigheden van het moment. De vraagstukken los ik later op. Als je grenzen wilt verleggen, kom je nu eenmaal problemen tegen.’ Om het nog eens te vatten in de onnavolgbare oneliners van Nelson: ‘You don’t think your way to creative work. You work your way to creative thinking’.