Menu
Christiaen van Vianen
Op de rand van het ovale schaaltje ligt een jonge Bacchus, de rechter arm om de hals van een jong geitje geslagen, de linker steunend op een wijnvat. In zijn rechterhand houdt hij een lege drinknap. In zijn haar, op zijn schouders, naast het wijnvat en ook op de onderzijde van deze kant van het schaaltje prijken druiventrossen en wingerdranken. De bodem van het schaaltje toont organische vormen; in de voet is een hurkend wezen te herkennen. De rest van het schaaltje op hoge voet toont de grillige vormen van de kwabstijl, week en amorf.[1]
Het schaaltje kent voorgangers in het oeuvre van Christiaens vader Adam (1621, 1622 en – minder direct – 1624), en is misschien ook nog voor diens dood bij hem besteld.[2] Ook andere leerlingen van Adam van Vianen, onder wie Michiel de Bruyn van Berendrecht (ca 1608-na 1660), maakten schaaltjes die in iconografie en uitvoering voortbouwen op deze schaaltjes van Adam.[3] Röntgenfoto’s bevestigen de faam van Christiaen als drijver: de voet was uiteraard een separaat deel, de schaal zelf is uit één stuk zilver gedreven.[4] Het geheel is verguld geweest (hieronder) en werd na 1985 opnieuw verzilverd.
Zoals veel werk van de Van Vianens is het schaaltje in olieverf vereeuwigd. Een niet-verguld exemplaar zonder voet figureert op drie vrijwel identieke 17de-eeuwse schilderijen. Doorgaans worden deze toegeschreven aan stillevenschilder Willem Kalf (1619-1693).[5]
[1] Herkomst schaal op voet: Collectie Ritman.
[2] 1621: Rijksmuseum, Amsterdam, inv.nr BK-NM-12985 (J.R. ter Molen, Van Vianen. Een Utrechtse familie van zilversmeden met een internationale faam (dissertatie Rijksuniversiteit Leiden), z.p. 1984, dl. 2, nr 418); 1624: Rijksmuseum, Amsterdam, inv.nr RBK-1956-25.
[3] J.R. ter Molen, Van Vianen. Een Utrechtse familie van zilversmeden met een internationale faam (dissertatie Rijksuniversiteit Leiden), z.p. 1984, dl. 2, nrs 438, 514.
[4] Met veel dank aan de heer ir Theo Luijendijk en ing. Ad de Roode.
[5] Lucius Grisebach, Willem Kalf 1619-1693, Berlijn 1974, cat.nr 91a; Joseph Lammers, ‘Innovation und Virtuosität’, in: Stilleben in Europa (cat. Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Münster), Münster 1980, p. 480-512, p. 510-511, afb. 266, zie ook afb. 262-264; Peter van den Brink, Fred G. Meijer (red.),Willem Kalf 1619-1693 (cat. Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam; Suermondt-Ludwig-Museum, Aken), Berlijn/Rotterdam/Aken 2006, p. 97, 103 (noot 17). De constatering van dr Fred Meijer en eerder dr Lucius Grisebach, dat het paneel in het Wallraf-Richartz-Museum een kopie is, staat haaks op bevindingen van dr Joseph Lammers, dr Ekkehard Mai en drs Sam Segal (met dank aan dr Anja K. Sevcik MA, Wallraf-Richartz-Museum, Keulen).
hoogte 10,2 cm, lengte 18 cm, breedte 13 cm
zilver (verguld en opnieuw verzilverd)
282,5 gr
1 MEESTERTEKEN AV dooreen
2 STADSKEUR wapen Utrecht
3 JAARLETTER L
later toegevoegd:
L (lossingsteken Amsterdam 1795)
BR1621
Special exhibition of art of the Medieval, Renaissance and more recent periods (cat. South-Kensington Museum, Londen), Londen 1862, nr 6324;
Catalogus van de tentoonstelling Vier eeuwen Nederlands zilver (cat. Gemeentemuseum Den Haag), ’s-Gravenhage 1952, nr 485;
Zeldzaam zilver uit de Gouden Eeuw. De Utrechtse edelsmeden Van Vianen (cat. Centraal Museum, Utrecht), Utrecht 1984, nr 85 (afb.);
J.W. Frederiks, Dutch Silver. I: Embossed plaquettes tazze and dishes from the Renaissance until the end of the eighteenth century, Den Haag 1952, nr 174 (afb.);
A.L. den Blaauwen, Adam, Paulus en Christiaen van Vianen. Leven en werk (doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden), 1957, p. 31;
A.M. von Graevenitz, Das niederländische Ohrmuschel-Ornament. Phänomen und Entwicklung dargestellt an den Werken und Entwürfen der Goldschmiedefamilien van Vianen und Lutma (dissertatie Ludwig-Maximilians-Universität, München), Bamberg 1973, p. 181, 186;
J.R. ter Molen, Van Vianen. Een Utrechtse familie van zilversmeden met een internationale faam (dissertatie Rijksuniversiteit Leiden), z.p. 1984, dl. 1: p. 35-40, dl. 2: nr 606;
Dorothee von Flemming, ‘Die Utrechter Edelschmiede van Vianen’, Weltkunst. Aktuelles Zeitschrift für Kunst und Antiquitäten, 55(1 februari 1985), nr 3, p. 214;
Veilingcatalogus Sotheby’s Génève (The Joseph R. Ritman Collection of 16th & 17th century silver, sale GE0172), 16 mei 1995, nr 61;
Veilingcatalogus Christie’s Amsterdam (The Dr Anton C.R. Dreesmann Collection: Dutch pictures & WOA, sale 2542), 16 april 2002, nr 1130;
Jean-Pierre van Rijen, Martens-Mulder Collectie. Zilver uit de 17de en 18de eeuw, z.p. 2018, p. 67, 69, 456-457, afb. p. 50-52, 63-64, 66, 68, cat.nr 10;
Jean-Pierre van Rijen, Theo Luijendijk, Ad de Roode, ‘”’t Ligt er wel, maar het kan niet.” Niet destructief onderzoek naar een schaaltje van Christiaen van Vianen (1628)’, Lastechniek, april 2019, nr 4, p. 24-28;
