TABAKSDOOS

De bodem en het scharnierende deksel van de ovale tabaksdoos zijn met graveerwerk op eenzelfde wijze opgedeeld in drie ronde vlakken met een gelobde rand. Het vierkakige scharnier steekt buiten de doos uit en de hierop bevestigde scharnierplaat toont een gezaagd motief dat ook op andere tabaksdozen voorkomt.[1] Een duimstuk ontbreekt. Op de wand met profielranden is een heel eenvoudig floraal motief gegraveerd.

Op het deksel wordt het middelste en grootste vlak gevuld met een gekroonde schedel zonder onderkaak en het Bijbelcitaat ‘ijdelheijdt der ijdelheden Eccl I V 2’ (Prediker, vers 2). De werktuigen onder de schedel zijn wel geïnterpreteerd als bouwsymboliek van de vrijmetselarij. Op de bodem verschijnt op deze plaats het spiegelmonogram ‘VW’ of ‘WV’. Deze afbeeldingen worden geflankeerd door vrouwelijke personificaties, ontleend aan het in 1698 gepubliceerde Iconologie où la science des emblèmes, devises, &c. qui apprend à les expliquer dessiner et inventer. Ouvrage très utile aux orateurs, poëtes, peintres, een Amsterdamse navolging van Cesare Ripa’s Iconologia.[2] Op het deksel zijn het ‘Noorden’ en het ‘Oosten’ afgebeeld, op de bodem het ‘Zuijden’ en het ‘Westen’, windstreken die verwijzen naar de weg die zowel de mens (levenscyclus) als de zon (dagdelen) aflegt. Bij Ripa wordt het Oosten gerepresenteerd door een meisje, het Zuiden door een (donkere) jongeling, het Noorden door een man (soldaat) en het Westen door een grijsaard. De graveur volgde het Amsterdamse voorbeeld maar ten dele en maakte fouten, vooral doordat de bijschriften bij de zuidelijke en westelijke windstreek verwisseld werden. Het Oosten bleef een meisje (attributen: vat met vuur en rook, bloemen, ochtendster en opkomende zon), het Noorden een soldaat (helm, wapenrok, zwaard, sterren, abusievelijk een ondergaande zon). Het Zuiden kreeg de attributen van het Westen (papavers en vleermuizen die eerder doen denken aan bloemen en vogels, een zon die op een ochtendster lijkt), het Westen die van het Zuiden (pijlen en een boeket, met vegetatie, maar zonder stralende zon).

Het meesterteken werd lang toegeschreven aan de uit Leiden afkomstige Hendrina Das (1691-1758).[3] Het klaverblad in contour lijkt op het teken van haar broer Jacobus, die zich in 1727 in Amsterdam vestigde. Diens naam en meesterteken zijn te vinden op de enige insculpatieplaat die in Amsterdam bewaard bleef. Hendrina kwam drie jaar eerder naar Amsterdam; het betreffende fragment van de plaat vermeldt helaas geen inschrijvingen van vóór 1725.[4] De eveneens afgeslagen zwaan (cygne) verraadt dat de tabaksdoos zich na 1893 in Frankrijk bevond.